با اینکه آذربایجانیها در دوسوی مرزهای بینالمللی زندگی میکنند، نژاد قومی آنها یکی است. گرچه شمالیها و جنوبیها در پی دو قرن جدایی، دارای تکاملهای اجتماعی متقاوتی (در آذربایجان متأثر از شوروی و آذربایجان ایران) هستند.
زبان ترکی آذربایجانی آذربایجانیها را به هم میپیوندد و به صورت دوطرفه، توسط ترکمنها و ترک ها (شامل ترکی استانبولی و لهجههای گفتاری ، ترکمنهای عراق و قشقایی) قابل فهم است.
ادبیات ترکی آذربایجانی
آثار مکتوب ادبی ترکی آذربایجانی متعلق به قرن سیزده میلادی می باشد. در قرن چهاردهم میلادی شاعران بزرگی چون نسیمی، قاضی برهانالدین و ضریر آثار خود را به این زبان نوشتهاند. عمادالدین نسیمی عارف و فیلسوف بانی فرقه حروفیه را میتوان معمار شعر ترکی آذربایجانی شمرد. شاه اسماعیل ختایی و محمد فضولی دو شاعر توانای اوخر قرن پانزده و اوایل شانزدهم میلادی هستند. فضولی شاعری با شهرت جهانی است که اشعار او به زبانهای مختلف ترجمه شدهاست. ملاپناه واقف و آقا مسیح شیروانی نمونهای از شعرای قرن ۱۸ هستند. در قرن ۱۹ نیز شاهد شعرای بنامی چون نباتی و حکیم هیدجی، تیلیم خان ساوهای، ماذون قشقائی وشکوهی مراغهای هستیم. دهها شاعر دیگر چون حقیقی و شیخ قاسم انوار و حبیبی و صراف و... و ادیبان معاصری چون معجز شبستری، حبيب ساهر، بولوت قاراچورلو (سهند)، حداد ، حمیده رئیس زاده ، کریمی مراغهای و شهریار راکه در دوران معاصر به ترکی آذربایجانی شعر گفتهاند را میتوان نام برد.
ادبیات ترکی در زمینه مرثیه سرایی برای اهل بیت عصمت و طهارت نیز از گنجینهای غنی بهره مند است. از میان شاعران این عرصه میتوان به قمری دربندی ، شاکی قره باغی ، صراف تبریزی ، مضطر اردبیلی ، یورتچی ، حیرانی ، بیکس ، خائف ، شاکر ، حقیر ، باجی ، منعم ، دخیل مراغه ای ، عاصم ، عندلیب ، بیضای اردبیلی، تاج الشعراء یحیوی، دلریش ، منزوی اردبیلی اشاره نمود.
گنجینه ادبی معاصر جمهوری آذربایجان شامل ادیبان بزرگی چون میرزا فتحعلی آخوند زاده، جلیل محمدقلیزاده، علی اکبر صابر، حسین جاوید، جعفر جبارلی، سلیمان رستم، صمد وورغون، محمد آصلان ، میکاییل مشفق، خلیل رضا، بختیار وهابزاده و علی آقا واحد هستند.
زبان عربی و فارسی به بخشی از ادبیات ترکی آذربایجانی که آنرا ادبیات دیوانی مینامند تأثیر گذاردهاند، که این تأثیر را به روشنی در اشعار تقلید شده فضولی از غزلیات فارسی میتوان مشاهده کرد. درادبیات دیوانی لغات ترکی اصیل همراه با تشبیهات بسیاری که از شعر و ادب فارسی نشأت گرفتهاست را به روشنی میتوان دید.
زبان ترکی آذربایجانی از دورانهای گذشته همواره در تمام سطوح تأثیر بسیار عمیقی از زبان فارسی گرفتهاست. این تأثیر عمیق نه تنها در سطح وامواژهها بلکه در عناصر دستوری مانند پیشوند و پسوندها و عبارات زبانی و همچنین گرتهبرداری (ترجمه تحتاللفظی جملهها) دیده میشود.
--------------------------
صفت در ترکی آذربایجانی
صفتها که ویژگی و حالت اسم (موصوف) را بیان کی میکند اغلب به همراه اسم میآیند. صفت در ترکی آذربایجانی قبل از اسم (موصوف) میآید: ساری آلما (سیب زرد)
* صفت اشاره : اگر ضمایر اشاره همراه با اسم بیایند در این صورت نقش صفت را ایفا میکنند.
* صفت مقدار: به صفتی اطلاق میشود که بر مقدار (قابل شمارش یا غیر قابل شمارش) موصوف دلالت کند :آز (کم) ، چوخ (زیاد) ، چوخ آز (خیلی کم) ، اون (ده) ، بیر(یک) ...
* صفت پرسشی: به همراه اسم میآید و درباره آن سوال میکند: نئچه گون (چند روز) ، هانسی آغاج (کدام درخت؟)
* صفت مطلق : به ویژگی ثابت و حالت پایدار موصوف اشاره میکند : قوجا کیشی (پیرمرد) ، قیزیل اوزوک (انگشتری طلا) ، گؤزل قیز (دختر زیبا)
* صفت تفضیلی : این صفت در ترکی آذربایجانی با افزودن کلمه "داها" (Daha) قبل از صفت و افزودن پسوند "دان" به آخر اسم ساخته میشود: بو اوشاق او اوشاق دان داها گؤزل دیر (این کودک از آن کودک زیباتر است) ، داها اوجا (بلندتر) ، داها بؤیوک (بزرگتر) ، داها سرین (خنک تر) ، برخی اوقات پسوند "راق" به آخر صفت افزوده شده و همان معنی تفضیل را میرساند: اوجا + راق = اوجاراق (بلندتر)
* صفت عالی : ترکیب این صفت با اضافه کردن حرف "ان" (Ən) به قبل از صفت به وجود میآید: ان گوزل (زیباترین) ، ان اوجا (بلندترین) ، ان یئنی (جدیدترین)
--------------------------
نامگذاری و شمارش اعداد در ترکی آذربایجانی
شمارش اعداد در زبان ترکی آذربایجانی تابع قاعده معینی است و از لحاظ دستوری و نوشتاری استثنایی در آن وجود ندارد. اعداد شامل : بیر (۱)، ایکی (۲)، اوچ (۳)، دؤرد (۴)، بئش (۵)، آلتی (۶)، یئددی (۷)، سککیز (۸)، دوققوز (۹) میباشد.برای نمونه به این نامگذاری ها توجه کنید: [۲۸] [۲۹]
* اون (۱۰) + بیر (۱)=اون بیر (۱۱)
* اون (۱۰) + آلتی (۶)=اون آلتی (۱۶)
* اییرمی (۲۰) + سککیز(۸)=اییرمی سککیز (۲۸)
* اوتوز (۳۰) + بئش (۵)=اوتوز بئش (۳۵)
* یئتمیش (۷۰) + اوچ (۳)=یئتمیش اوچ (۷۳)
* دوخسان (۹۰) + دوققوز (۹)=دوخسان دوققوز (۹۹)
* یوز (۱۰۰) + اللی (۵۰)=یوز اللی (۱۵۰)
* بئش یوز (۵۰۰) + آلتمیش (۶۰)=بئش یوز آلتمیش (۵۶۰)
* سککیز یوز (۸۰۰) + اوتوز اوچ (۳۳)=سککیز یوز اوتوز اوچ (۸۳۳)
* مین (۱۰۰۰) + یوز اون بیر (۱۱۱)=مین یوز اون بیر (۱۱۱۱)
* سه هشتم=سککیزده اوچ
* یک دوم=ایکی ده بیر (یاریم)
* اوچ ، اوسته گل بئش ، برابر دیر سککیز (۸=۵+۳)
* هزار و سیصد و هفتاد و هشت = مین اوچ یوز یئتمیش سککیز
* دو ممیز بیست وپنج صدم (25/2)=ایکی تام ، یوزده اییرمی بئش
* دهها=اونلار ، اونلارجا
* صدها=یوزلر ، یوزلرجه
* هزارها=مین لر ، مین لرجه
* میلیو ن و میلیارد=ملیون و ملیارد
* آلتی ، چیخ ایکی ، برابر دیر دؤرد (۴=۲–۶)
از لحاظ محاوره و گفتگوی شفاهی به این زبان در ایران و در بعضی از مناطق جمهوری آذربایجان استثنایی وجود دارد. و آن کاربرد کلمه فارسی هشتاد به جای کلمه ترکی آن یعنی سکسن میباشد. البته کلمه هشتاد در این حالت تابع قواعد شمارش اعداد در ترکی آذربایجانی است . این استثنا در مورد آذربایجانی های شرق ترکیه ، گرجستان ، داغستان و مناطق شمالی جمهوری آذربایجان صادق نیست.
* شمارش اعداد از هشتاد تا عدد نود در زبان محاورهای ترکی آذربایجانی در ایران بدین صورت است: هشتاد (۸۰) ، هشتاد بیر (۸۱) ، هشتاد ایکی (۸۲) ، هشتاد اوچ (۸۳) ، هشتاد دؤرد (۸۴) ، هشتاد بئش (۸۵) ،هشتاد آلتی (۸۶) ، هشتاد یئددی (۸۷) ، هشتاد سککیز (۸۸) ، هشتاد دوققوز (۸۹) ، دوخسان (۹۰)
* شمارش اعداد هشتاد تا عدد نود در زبان نوشتاری ترکی آذربایجانی بدین صورت است: سکسن (۸۰)، سکسن بیر (۸۱)، سکسن ایکی (۸۲) ، سکسن اوچ (۸۳) ، سکسن دؤرد (۸۴)، سکسن بئش (۸۵) ، سکسن آلتی (۸۶) ، سکسن یئددی (۸۷) ، سکسن سککیز (۸۸) ، سکسن دوققوز (۸۹) ، دوخسان (۹۰)
--------------------------
فرهنگ
آذربایجانیان بسیار به سایر ایرانیان قرابت دارند، گرچه زبانشان ترکی است. دیانای ساکنین بومی منطقه تفاوتی با دیگر نقاط ایران ندارند، و مذهب آنان شیعه است که آنان را از دیگر ترکزبانان که سنی هستند متمایز میگرداند. علاوه بر این به همراه دیگر اقوام ایرانی نوروز، سال نو ایرانی را با شکوه جشن میگیرند.
آذربایجان موسیقی متفاوتی با دیگر مناطق ایران دارد، بسیاری از رقصها و آوازهای محلی (رقص لزگی، ...) همچنان اجرا میشوند. اگرچه ترکی آذربایجانی زبان رسمی در ایران نیست ولی به آسانی در بسیاری از مکالمات از آن استفاده میشود.
--------------------------
جدایی قفقاز از ایران
در پی جنگهای ایران و روسیه در سدههای ۱۲ و ۱۳ هجری خورشیدی، مناطقی از ایران در قفقاز (بعضی صرفا تحت کنترل اسمی) از ایران جدا شده و به امپراتوری روسیه پیوسته شدند و این موضوع شامل کشور کنونی جمهوری آذربایجان نیز میشود.
عهدنامههای گلستان در سال ۱۱۹۲ (۱۸۱۳) و ترکمانچای در سال ۱۲۰۷ (۱۸۲۸) سرحد مرز ایران و روسیه را معین کردند. در پی این موضوع و جدایی مردم آذربایجان، مردم جمهوری آذربایجان بیشتر سکولار شدند و مسلمانان مذهبی بیشتر در آذربایجان ایران زندگی میکنند. در پی استقلال جمهوری آذربایجان از شوروی در سال ۱۳۷۰، علاقهٔ مردم به مذهب و روابط دوطرفه بیشتر شدهاست.
--------------------------
برخی از آذریهای ایرانی معاصر
* سید علی خامنهای
* محمدحسین شهریار
* محمد خیابانی
* ستارخان
* میر حسین موسوی
.jpg)
--------------------------
جمعیت آذریها در کشورهای مختلف جهان
* آذربایجان: ۸٬۵۰۰٬۰۰۰ نفر
* آلبانی: ۱۲٬۰۰۰ نفر
* آلمان: ۳۰۰٬۰۰۰ نفر
* اتریش: ۱۹٬۰۰۰ نفر
* اردن: ۴۵۰٬۰۰۰ نفر
* آرژانتین: ۱۲٬۰۰۰ نفر
* ازبکستان: ۶۰٬۰۰۰ نفر
* اسپانیا: ۱۴٬۰۰۰ نفر
* استرالیا: ۸٬۰۰۰ نفر
* استونی: ۳٬۰۰۰ نفر
* اسلواکی: ۲٬۰۰۰ نفر
* افغانستان: ۵۰٬۰۰۰ نفر
* الجزایر: ۲۶۰٬۰۰۰ نفر
* امارات متحده عربی: ۵۵٬۰۰۰ نفر
* اندونزی: ۴۴٬۰۰۰ نفر
* انگلستان: ۱۷۰٬۰۰۰ نفر
* اوکراین: ۵۰۰٬۰۰۰ نفر
* ایالات متحده آمریکا: ۱٬۰۰۰٬۰۰۰ نفر
* ایتالیا: ۳۳٬۰۰۰ نفر
* ایران: ۱۵٬۵۲۳٬۰۹۰ نفر
* ایرلند: ۴٬۰۰۰ نفر
* برزیل: ۷۵٬۰۰۰ نفر
* برمه: ۸٬۰۰۰ نفر
* بلاروس: ۷٬۰۰۰ نفر
* بلژیک: ۱۳٬۰۰۰ نفر
* بلغارستان: ۶۵٬۰۰۰ نفر
* بنگلادش: ۱۷۵٬۰۰۰ نفر
* بوتان: ۱٬۵۰۰ نفر
* پاکستان: ۶۵۰٬۰۰۰ نفر
* پرتغال: ۷٬۰۰۰ نفر
* تاجیکستان: ۱۴٬۰۰۰ نفر
* ترکمنستان: ۴۵٬۰۰۰ نفر
* ترکیه: ۳٬۰۰۰٬۰۰۰ نفر
* چک: ۲٬۰۰۰ نفر
* چین: ۳۰٬۰۰۰ نفر
* دانمارک: ۶۰٬۰۰۰ نفر
* روسیه: ۳٬۰۰۰٬۰۰۰ نفر
* رومانی: ۴۵٬۰۰۰ نفر
* ژاپن: ۱۰٬۰۰۰ نفر
* سوئد: ۲٬۰۰۰ نفر
* سودان: ۱۷٬۰۰۰ نفر
* سوریه: ۹۵٬۰۰۰ نفر
* عراق: ۱٬۰۰۰٬۰۰۰ نفر
* عربستان سعودی: ۴۰٬۰۰۰ نفر
* عمان: ۱۹٬۰۰۰ نفر
* فرانسه: ۷۰٬۰۰۰ نفر
* فنلاند: ۱۲٬۰۰۰ نفر
* قرقیزستان: ۱۶٬۰۰۰ نفر
* قزاقستان: ۱۰۰٬۰۰۰ نفر
* کانادا: ۱۷۰٬۰۰۰ نفر
* کویت: ۱۹٬۰۰۰ نفر
* گرجستان: ۶۰۰٬۰۰۰ نفر
* لاتویا: ۴٬۰۰۰ نفر
* لهستان: ۱۲٬۰۰۰ نفر
* لیتوانی: ۲٬۰۰۰ نفر
* مالت: ۲٬۵۰۰ نفر
* مجارستان: ۲۷٬۰۰۰ نفر
* مصر: ۹۰۰٬۰۰۰ نفر
* مغولستان: ۵٬۰۰۰ نفر
* مکزیک: ۲۷٬۰۰۰ نفر
* مولداوی: ۵٬۰۰۰ نفر
* نروژ: ۵۰٬۰۰۰ نفر
* هند: ۳۰۰٬۰۰۰ نفر
* یمن: ۶۲٬۰۰۰ نفر
* یوگسلاوی: ۶٬۰۰۰ نفر
* یونان: ۱۳٬۰۰۰ نفر
--------------------------
منبع : ویکی پدیا
--------------------------
Share
0 نظرات:
ارسال یک نظر